İşyerinde kabul edilebilir davranış seviyeleri vardır. Yönetici olarak, kabul edilebilir davranışı pekiştiren ve uygunsuz davranışı caydıran uygun tekniklerin kullanılması önemlidir. Bu ders, pekiştirme teorisi kavramının sonuçlarla çalışan davranışını etkilemek için nasıl kullanıldığını açıklar.
Thorndike Pekiştirme Teorisi
Ahmet’in dostoyevski.com’daki yeni işinde ilk günü ve menajerinin onu tesis turuna çıkarmasını bekliyor. Ahmet’in menajeri Ayşe onu selamlıyor ve turda olağandışı şeyler görebileceğini ancak yol boyunca ona her şeyi açıklayacağını açıklıyor. Ayşe tura Ahmet’e dostoyevski.com’un kurucusuna ilham veren kişinin yani Edward Thorndike’ın resmini göstererek başlar. Thorndike’ın 1911’de etki yasasını geliştiren bir psikolog olduğunu açıklıyor. Tatmin edici bir yanıtın ardından uyaranlara verilen davranışsal tepkilerin güçlendirileceğini, ancak rahatsızlığın ardından gelen tepkilerin zayıflayacağını belirtir. Esasen, ödüllendirilen davranışlar sıklıkla tekrarlanır ve ödüllendirilmeyen davranışların gelecekte ortaya çıkma olasılığı daha düşüktür. Bu etki yasası daha sonra, Ayşe’nin davranış ve sonuçları arasındaki ilişkiye bakan bir teori olarak açıkladığı, pekiştirme teorisi olarak bilinen çalışan motivasyonu teorisine çevrildi.
Pekiştirme teorisinin belirleyici faktörü, elbette, olumlu ya da olumsuz olabilen pekiştirmedir. Pozitif pekiştirme, istenen davranışı doğru davranış olarak pekiştiren olumlu sonuçlar kullanır. Örneğin, bir satış temsilcisi bir satış kotasıyla (istenen bir davranış) karşılaştığında, bir ödeme bonusu (olumlu pekiştirme) ile ödüllendirilir, bu da satış temsilcisinin olumlu pekiştirme ile sonuçlanan aynı davranışı tekrarlamasını istemesini sağlar. Kaçınma olarak da adlandırılan negatif pekiştirme, tekrarlanan davranışın olasılığını güçlendiren olumsuz veya istenmeyen sonuçları ortadan kaldırarak bir davranışı ödüllendirir. Örneğin, satış temsilcisinin bir bölgede (davranış) özellikle iyi bir performans sergilemesi durumunda, satışların gerçekleştirilmesinin zor olduğu (olumsuz pekiştirme) daha zor bölgelerde çalışmasının istenmemesi ile ödüllendirilir. Satış temsilcisi, daha az elverişli olan bölgede çalışmak zorunda kalmamak için görevlendirildiği bölgede çok çalışmaya devam edecektir.
Pekiştirmenin ‘iyi’ veya ‘kötü’ davranışla ilgisi olmadığını belirtmek önemlidir. Aslında, birçok insan olumsuz pekiştirmeyi ceza ile karıştırmakla hata yapıyor. Bir kişi, bir davranışın tekrarlanma olasılığını azaltmak amacıyla cezalandırılırken, bir davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak için negatif pekiştirme kullanılır. Hem pozitif hem de negatif pekiştirme, istenen davranışın tekrarlanma olasılığını arttırma yeteneğine sahiptir. Olumlu ve olumsuz pekiştirme her zaman işe yaramadığından, cezalandırma ve yok olma da dahil olmak üzere kullanılabilecek iki pekiştirme stratejisi daha vardır. Bu pekiştirme stratejilerinin dördünün de sonuçlarla davranışı etkilemek için nasıl kullanıldığını anlamanıza yardımcı olmak için, Ahmet ve Ayşe ile birlikte turlarına devam edelim.
Pozitif pekiştirme
Pekiştirme teorisini açıkladıktan sonra Ayşe, Ahmet’i bazı çalışma arkadaşlarıyla tanıştırmaya ve ona yeni masasının nerede olacağını göstermeye başlar. Ayşe daha sonra Ahmet’i uzun bir koridordan geçirir ve üzerinde ‘Pozitif pekiştirme’ yazılı bir kapıya işaret eder. Ayşe Ahmet’den Ahmet’i biraz gerginleştiren kapıyı açmasını ister. Ancak, kapının diğer tarafında olan şey hızla Ahmet’in yüzüne bir gülümseme getirdi. Kapının diğer tarafında tüm dinlenme odalarının zirvesi yatıyordu. Bazı çalışanlar masaj, şekerleme almak için peluş yastık yatak, tam servis bar, istediğiniz herhangi bir yemek pişirmek bir şef almak vardı. Maksimum tazelik sağlamak için her beş dakikada bir demlenmiş kahve vardı ve binebileceğiniz bir tek boynuzlu at bile vardı! Ayşe Ahmet’e bunun olumlu bir pekiştirme odası olduğunu açıkladı,
Olumlu pekiştirme, hoş davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak amacıyla istenen davranışı ödüllendirmek için kullanılır. Olumlu pekiştirme örnekleri arasında ücret zamları, ikramiyeler, terfiler, ödüller, halkın tanınması ve bu durumda cömert bir çalışan dinlenme odası yer alır. İşyerinde, yöneticiler verimliliği artırmak ve çalışan ve departman moralini iyileştirmek için olumlu pekiştirme kullanabilirler.
Olumsuz Pekiştirme ve Kaçınma
Ayşe pozitif güçlendirme odasının kapısını kapattı ve Ahmet’i ‘Olumsuz Pekiştirme ve Kaçınma’ başlıklı başka bir kapıya yönlendirdi. Ahmet bu kapıyı açar ve çığlık atar. Olumlu pekiştirme odasının aksine, bu oda tatsız, balık kokuyordu, çöp doluydu, sadece bir otomat vardı, kahve sanki beş günlük gibi görünüyordu, masa veya sandalye yoktu. Ayşe Ahmet’e bunun olumsuz pekiştirme ve kaçınma odası olduğunu ve arzu edildiğinden daha az olduğuna inandığı bir şey yaptığında, olumsuz pekiştirme ve kaçınma odasına gönderileceğini açıkladı. Bunun bir ceza olmadığını, aksine her zaman arzu edilen davranışlar sergilemeye çalıştığını hatırlattığını, ya da pozitif pekiştirme odasına girmesine izin verilmeyecek. Birisi pozitif pekiştirme odasına giremediğinde, ancak dinlenme odasını kullanması gerektiğinde, negatif pekiştirme ve kaçınma odasına yerleşmek zorunda kalacaklardır.
Olumsuz pekiştirme veya kaçınma yöneticiler tarafından bir çalışana kabul edilemez davranışların sonuçlarının ne olacağını göstermek için kullanılır. Amaç, çalışanın kabul edilemez davranışlardan kaçınmasını sağlamaktır. Bir çalışan kabul edilemez davranışlarda bulunmazsa, o zaman sonucu yaşamaz.
Olumsuz Sonuçlarla Ceza
Ayşe ve Ahmet turlarına devam ederken, bir grup çalışan Ahmet’i yakalar ve onu duvara yapıştırır. Dostoyevski.com’daki çalışanlar, yeni çalışanları şirkete davet etmenin bir yolu olarak pusuya düşürmekten hoşlanıyor gibi görünüyor. Bu Ayşe’nin çalışanlarına yapmamasını tavsiye ettiği bir şey. Ayşe derhal çalışanlara davranışlarını durdurmalarını söyler. Daha sonra dönüyor ve eylemleri nedeniyle hepsinin gün için bunu ödeyeceklerini bildiriyor. Ayşe Ahmet’i duvardan kaldırmaya başladığında, bunun kendisine uygunsuz davranışların dostoyevski.com’da cezaya neden olabileceğine dair bir ders olması gerektiğini söyler. Ayşe, bu çalışanların, ceza nedeniyle ileride bu tür tehdit edici faaliyetlere katılmaktan kaçınacağından şüpheleniyor.
Ceza, yöneticiler tarafından çalışanlara tekrarlanan uygunsuz davranış olasılığını azaltmak için kullanılır. Cezalara örnek olarak yerleştirme ücreti, tacizler, tehditler, askıya alma işlemleri ve çalışan avantajları kaybı verilebilir. Ceza esasen istenmeyen davranışlar için olumsuz sonuçlar verir. Unutmayın, bir kişi bir davranışın tekrarlanma olasılığını azaltma girişimi sırasında cezalandırılırken, olumsuz bir pekiştirme, tekrarlanan bir davranışın tekrarlanma olasılığını arttırmak için kullanılır. Birçoğu, son derece popüler olsa da, cezanın yalnızca olumlu ve olumsuz pekiştirme kullanılamıyorsa veya daha önce başarısız olsaydı kullanılması gerektiğine inanılmaktdır.
Yok Olma Bazen En İyidir, Her Zaman Değil
Ahmet’ iş arkadaşını korumaya çalışır ve Ayşe’nin cezayı tekrar gözden geçirmesini sağlar. Ayşe, Ahmet’e daha önce bu grupta hoşgörülü olmaya çalıştığını söyler, ancak açıkça işe yaramadı. Geçen hafta ona, banyoya giderken yere kaygan maddeler dökerek yeni bir çalışanı pusuya düşürdükleri bir olaydan bahsediyor. Ayşe yeni çalışana erkeklerin erkek olacağını ve tipik bir davranış olmadığı için davranışı görmezden gelmelerini söyledi. Şimdi olay tekrar gerçekleştiğine göre Ayşe artık davranmaması için davranışı cezalandırdı.
Bir yönetici kabul edilemez davranışı yok saydığında yok olma gerçekleşir. Yok olma, amacının istenmeyen davranış olasılığını azaltmak olduğu için cezalandırmaya benzer. Davranışın kendisini çözeceği umudunda ne olumlu ne de olumsuz pekiştirme kullanılmaz. Ancak, yöneticiler bu tekniği kullanırken özellikle dikkatli olmalı ve davranışın geçici, olağandışı ve ciddi olmadığından emin olmalıdır.
Makale Özeti
Hadi gözden geçirelim. Edward Thorndike, 1911’de, tatmin edici bir yanıtın ardından gelen uyaranlara davranışsal tepkilerin güçlendirileceğini, ancak rahatsızlığın ardından gelen tepkilerin zayıflayacağını belirten etki yasasını geliştiren bir psikologdu. Esasen, ödüllendirilen davranışlar sıklıkla tekrarlanır ve ödüllendirilmeyen davranışların gelecekte ortaya çıkma olasılığı daha düşüktür. Bu etki yasası daha sonra pekiştirme teorisi olarak bilinen çalışan motivasyonu teorisine çevrildi. Bu da davranış ve sonuçları arasındaki ilişkiye bakan bir teoridir. Pekiştirme teorisinin belirleyici faktörü, elbette, olumlu ya da olumsuz olabilen pekiştirmedir. Ancak, olumlu ve olumsuz pekiştirme her zaman işe yaramadığından, cezalandırma ve yok olma da dahil olmak üzere kullanılabilecek iki pekiştirme stratejisi daha vardır .
Pozitif pekiştirme, istenen davranışı doğru davranış olarak pekiştiren olumlu sonuçlar kullanır. Hoş davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak amacıyla arzu edilen davranışı ödüllendirmek için kullanılır. Olumlu pekiştirme örnekleri arasında ücret zamları, ikramiyeler, promosyonlar, ödüller ve halkın tanınması sayılabilir. İşyerinde, yöneticiler verimliliği artırmak ve çalışan veya departman moralini iyileştirmek için pozitif pekiştirme kullanabilir.
Olumsuz pekiştirme veya kaçınma yöneticiler tarafından bir çalışana kabul edilemez davranışların sonucunun ne olacağını göstermek için kullanılır. Amaç, çalışanın kabul edilemez davranışlardan kaçınmasını sağlamaktır. Çalışan kabul edilemez davranışlarda bulunmazsa, sonucu yaşamayacaktır.
Ceza, yöneticiler tarafından çalışanlar tarafından tekrarlanan uygunsuz davranış olasılığını azaltmak için kullanılır. Cezalara örnek olarak yerleştirme ücreti, tacizler, tehditler, askıya alma işlemleri ve çalışanlara verilen zararlar sayılabilir. Ceza esasen istenmeyen davranışlar için olumsuz sonuçlar verir. Unutmayın, bir kişi bir davranışın tekrarlanma olasılığını azaltma girişimi sırasında cezalandırılırken, olumsuz bir pekiştirme, tekrarlanan bir davranışın tekrarlanma olasılığını arttırmak için kullanılır.
Bir yönetici kabul edilemez davranışı yok saydığında yok olma gerçekleşir. Yok olma, amacının istenmeyen davranış olasılığını azaltmak olduğu için cezalandırmaya benzer. Davranışın kendisini çözeceği umudunda ne olumlu ne de olumsuz pekiştirme kullanılmaz. Ancak, yöneticiler bu tekniği kullanırken özellikle dikkatli olmalı ve davranışın geçici, olağandışı ve ciddi olmadığından emin olmalıdır.
