Bu makalede, uyarılma kavramının ne olduğu, beynin uyarılmada rol oynayan bölgeleri ve uyarılmanın davranışınızı nasıl etkilediği hakkında genel bir bakış elde edeceksiniz.
Uyarılma Nedir?
Psikoloji bağlamında, uyarılma fizyolojik olarak uyanık ve özenli olma durumudur. Uyarılma öncelikle beyindeki retiküler aktivasyon sistemi (RAS) tarafından kontrol edilir. RAS beyin sapında bulunur ve korteks de dahil olmak üzere diğer birçok beyin bölgesine yansır.
Retiküler aktivasyon sistemini uyarılma için kalp pili olarak düşünebilirsiniz. Sistem yavaşladığında, uyuşuk, uykulu hissedebilir veya olaylara konsantre olmakta zorluk çekebilirsiniz. Sistem hızlandığında, kendinizi çok aktif hissedebilir, uyanık olabilir ve ortamdaki farklı şeylere yanıt vermeye hazır olabilirsiniz.
Uyarılmayı Ne Etkiler?
RAS ve uyarılma seviyeniz, duygularınız, yediğiniz yiyecekler ve beyindeki nörotransmitterler gibi bir dizi farklı şeyden etkilenir.
Nörotransmitterlerden norepinefrin, serotonin, dopamin ve asetilkolin, RAS’ın işleyişinde rol oynar. Bu nörotransmitterlerin yüksek seviyeleri, uyarılma durumlarının artmasına ve farklı uyaranlara dikkat edilmesine yol açar.
Örneğin, ormanda yürüyüş yapıyorsanız ve size doğru gelen bir hayvanın seslerini duymaya başladınız, RAS’ınız aktive olur ve norepinefrin seviyeleri artar. Norepinefrin seviyeleri arttıkça daha fazla uyanık olursunuz. RAS beynin diğer bölgelerine yansıdığı için, ortamınızdaki duyusal bilgilere karşı sizi daha fazla uyarır. Hayvanın seslerine veya diğer kokulara karşı daha duyarlı olabilirsiniz. Artan uyarılma sizi duruma yanıt vermeye hazırlar. Hayvandan kaçmaya veya gerekirse savaşmaya hazır olursunuz. Bazı durumlarda, uyarılma seviyemiz çok yükselebilir ve bizi kaçmaya veya savaşmaya hazırlamak yerine donup kalmaya itebilir.
Örneğin, önemli bir piyano resitalinin yaklaştığını düşünelim. Resital için gergin olmak, vücudunuzu performansa hazırlamaya yarayan yaygın bir reaksiyondur. Sinirlilik, RAS’ın aktivitesini arttırır ve uyarılmaya neden olur. Bununla birlikte, bazı bireyler o kadar uyarılabilir ki hiç performans gösteremezler. Hatta piyano çalmayı bile unutabilirler! Bu durumda, bireyin uyarılma seviyesi çok yüksektir ve performans düşmeye başlar. Diğer bireyler için piyano resitali gerginliğe neden olmayabilir. Bu durumda, vücut olay için yeterince cevap vermez. Uyarılmayı artırmak için nörotransmitter salınımı gerçekleşmemiştir. Uyarılma seviyesi düşük olduğunda, birey ortamdaki şeylere karşı uyarılmış olmadığından performans gösteremez.
Yüksek uyarılma, düşük uyarılma ve performans arasındaki bu ilişki Yerkes-Dodson yasası ile açıklanmaktadır. Bu yasaya göre, uyarılma çok yüksek veya çok düşük olduğunda performans düşer. Bunun yerine, uygun denge de bir uyarılma seviyesi daha sağlıklıdır.
Öfke veya mutluluk gibi diğer duygular da uyarılma seviyemizi değiştirebilir. Öfke, daha yüksek uyarılma seviyeleri ile ilişkilidir ve çoğu durumda performansın düşmesine neden olur. Diğer yandan mutluluk, gevşemeye ve düşük uyarılma düzeylerine yol açarak performansta düşüşe neden olabilir.
Yeme ve Uyarılma
Uyarılma düzeyini etkileyen tek şey duygular değildir. Yediğiniz yiyecekler de bunu etkileyebilir. Çok miktarda yiyecek yedikten sonra parasempatik sinir sistemi aktif hale gelir. Parasempatik sinir sistemi dinlenme ve sindirim ile ilişkilidir. Bu sistem aktif hale geldikçe, vücudunuz yiyecekleri sindirmeye odaklanır ve vücuttaki diğer sistemleri yavaşlatır. Bu uyarılma seviyemizi azaltır.
Daha küçük porsiyonlarda yemek yemek bu etkiyi durdurabilir ve sizi daha fazla tetikte tutabilir. Bu, özellikle çikolata gibi şeker içeren yiyecekler yediğinizde olur. Şeker, beyne ana enerji kaynağı olan glikozu sağlayarak uyarılma ve uyanıklığı artırabilir. Bununla birlikte, çok fazla yerseniz, parasempatik sinir sisteminin aktif hale gelmesi sonucu uyuşuk olabilirsiniz.
Makale Özeti
Uyarılma fizyolojik olarak uyanık, özenli olma durumudur. Uyarılma öncelikle beyindeki retiküler aktivasyon sistemi (RAS) tarafından kontrol edilir. RAS beyin sapında bulunur ve korteks de dahil olmak üzere diğer birçok beyin bölgesine yansır.
Retiküler aktivasyon sistemini uyarılma için kalp pili olarak düşünebilirsiniz. Sistem yavaşladığında, uyuşuk, uykulu hissedebilir veya olaylara konsantre olmakta zorluk çekebilirsiniz. Sistem hızlandığında, kendinizi çok aktif hissedebilir, uyanık olabilir ve ortamdaki farklı şeylere yanıt vermeye hazır olabilirsiniz.
Daha Fazla Oku:
İstemsiz Duyusal İfade Bozukluğu : Patolojik Gülme ve Ağlama Belirti ve Tedavisi
Benlik Nedir? – Yönetici ve Örgütsel İşlevler ve Toplumsal Cinsiyet ve Kültürel Farklılıklar
